Toxoplasmose bij de rode eekhoorn, een update

In 2014 werden in de zomer en herfst enkele honderden dode eekhoorns gemeld. Er kwamen zelfs berichten dat eekhoorns dood uit de boom vielen. Onderzoek dat het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) samen met de Zoogdiervereniging heeft uitgevoerd, wees uit dat de meeste van de aangeleverde dieren in 2014 aan toxoplasmose waren overleden. Ook in 2015 werden eekhoorns gevonden die aan toxoplasmose waren doodgegaan, al waren dat er minder dan in 2014. Toxoplasmose wordt vaker bij eekhoorns aangetroffen, maar voor zover bekend is nog nooit eerder een dergelijk grote sterfte als in 2014 geconstateerd. Inmiddels zijn er ook gegevens over 2016 beschikbaar en kijken we verder naar de mogelijke gevolgen voor de ontwikkeling in de populatie.

Toxoplasmose ook in 2016

Ook in 2016 werden gevallen van toxoplasmose (veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii), als doodsoorzaak bij eekhoorns vastgesteld. Dit ondanks een flinke teruggang in het aantal aangeleverde en gemelde dode eekhoorns. In 2016 is het aantal voor onderzoek aangeleverde dode eekhoorns (19) en het aantal gemelde dode eekhoorns (21) sterk afgenomen in vergelijking met de voorgaande twee jaar (74 onderzocht en bijna 400 meldingen). Dat kan enerzijds het gevolg zijn van een verminderde aandacht vanuit de pers, maar kan ook het gevolg zijn van een geringere sterfte. In ieder geval krijgen we geen melding meer dat mensen eekhoorns uit de boom zien vallen.

Toxoplasmose staat beter bekend als kattenbakziekte, omdat de uitwerpselen van vooral jonge katten een belangrijke infectiebron zijn. Van 19 dieren die in 2016 bij het DWHC werden onderzocht, werd bij minimaal vijf dieren toxoplasmose als doodsoorzaak vastgesteld. Het totale aantal  is minder dan in 2014 en 2015, maar toen zijn er twee keer zoveel dieren onderzocht. Relatief gezien is het wel vergelijkbaar met 2015. Daarnaast waren er in 2016 ook nog twee dieren die besmet waren met toxoplasmose, maar waarvan de besmetting waarschijnlijk niet heeft bijgedragen aan het doodgaan. Het is in ieder geval duidelijk dat toxoplasmose in 2016 nog steeds actief is.

Populatieontwikkeling in Nederland

De populatie van de eekhoorn is in Nederland over de periode 1996-2015 matig afgenomen. Theoretisch mag men verwachten dat in jaren na een voedselrijke herfst (veel zaad van eik en beuk, ook wel mast genoemd), veel eekhoorns aanwezig zijn en in jaren na een herfst met weinig of geen mast de populatie afneemt. Dat is echter niet altijd het geval. In jaren dat er in de voorgaande herfst geen of nauwelijks sprake is van mast, is de populatie altijd relatief laag. In jaren na mast kan de populatie pieken, maar ook op een relatief laag niveau blijven. Blijkbaar spelen er nog andere factoren mee die kunnen voorkomen dat de populatie gaat pieken. Eén van die factoren zou ziekte kunnen zijn.

De laatste afname van de populatie in Nederland vond plaats na de herfst zonder mast in 2012, in combinatie met de lange koude winter van 2012/2013. De verwachting dat in 2014 de eekhoornpopulatie zich vanwege een redelijke hoeveelheid mast van eik en beuk in de herfst van 2013 en de zachte winter van 2013/2014, zou herstellen, is maar deels uitgekomen. Mogelijk is dit veroorzaakt door de ziekte toxoplasmose die in 2014 optrad. In 2014 was er wederom een redelijke hoeveelheid mast van eik en beuk, gevolgd door een milde winter. Wederom laat de populatie een geringe groei zien, maar krabbelt zo wel langzamerhand uit het dal.

Blijf dode eekhoorns melden en aanleveren!

We zijn benieuwd hoe de eekhoornpopulatie zich verder ontwikkelt. Aankomend jaar komen de gegevens van de tellingen over 2016 beschikbaar. In de herfst van 2015 was er wederom een redelijke hoeveelheid mast van beuk en eik, dus een verder herstel van de populatie in 2016 is mogelijk. De vraag is of ziekten als toxoplasmose verder herstel zal voorkomen of vertragen. Om beter zicht te krijgen op de invloed van ziekten op de populatieontwikkeling van eekhoorns en om in beeld te krijgen of toxoplasmose daarbij nog steeds een rol speelt, roepen de Zoogdiervereniging en het DWHC het publiek op om dode en zieke eekhoorns te blijven melden (www.zoogdiergezien.nl, doorklikken naar eekhoorn (red 24-7-2017: website opgeheven. Meldingen kunnen voortaan worden doorgegeven via www.telmee.nl of www.waarneming.nl)). Daarnaast willen we het publiek vragen om verse dode dieren (maximaal 24 uur dood), die niet langs de kant van de weg liggen, veilig te stellen (niet invriezen, wel koelen als dat kan) en zo snel mogelijk aan te melden via het meldformulier op de website van het DWHC (www.dwhc-dev.wp.hum.uu.nl), zodat de dieren eventueel voor onderzoek opgehaald kunnen worden.

Voor achtergrondgegevens, een kaart en meer informatie zie bijgaande pdf:sterfte-bij-eekhoorns-update-2016

Het onderzoek vanuit de Zoogdiervereniging naar de doodsoorzaak van de eekhoorns werd mede mogelijk gemaakt door het Juncus Porzana Delichon Fonds en het Prins Bernhard Cultuur Fonds.

Vilmar Dijkstra (Zoogdiervereniging) en Margriet Montizaan (Dutch Wildlife Health Centre) 

foto: Margriet Montizaan