Trichomonas bij zomertortel
Gezamenlijk bericht van het DWHC, Vogelbeschermning Nederland en Sovon
Het DWHC van de universiteit Utrecht heeft deze zomer trichomonas als doodsoorzaak vastgesteld bij een zomertortel. Uit het buitenland is bekend dat de trichomonas parasiet bij zomertortels sterfte veroorzaakt. Het vinden van trichomonas bij een duif is op zich geen bijzonderheid, maar het kunnen onderzoeken van een dode zomertortel wel. Het is de eerste keer dat het DWHC een zomertortel heeft onderzocht.
De zomertortel is tegenwoordig een zeldzame verschijning in Nederland en staat daarom als kwetsbaar op de rode lijst van broedvogels. In 2013-2015 werd de Nederlandse populatie geschat op slechts 1.200-1.400 broedparen. Sindsdien is dit aantal vermoedelijk nog verder gedaald (Sovon).
Foto: Shutterstock
Zomertortel
De zomertortel is de kleinste duivensoort in Nederland. Hij is iets kleiner dan de veel algemener voorkomende Turkse tortel. De zomertortel is een trekvogel die in grote delen van Europa, waaronder Nederland, broedt en in de Sahel overwintert. Zomertortels broeden in dichte, liefst doornige struwelen in halfopen tot besloten landschappen, zoals duinen, heide- en hoogveengebieden, jonge naald- en loofbossen en kleinschalig boerenland met veel houtige landschapselementen en lommerrijke erven. Het voedsel van de zomertortel bestaat voor het overgrote deel uit zaden van onkruiden en landbouwgewassen. Zie voor meer informatie over de zomertortel de website van de Vogelbescherming en de website van Sovon.
Trichomonas bij zomertortels
De Trichomonas parasiet veroorzaakt ontstekingen in de snavelholte, keel, krop en slokdarm, waardoor de vogel niet meer goed kan eten en drinken. Bij ernstige besmetting is het gevolg dat de vogel verhongert of stikt, doordat het voedsel blijft steken en de luchtpijp verspert. Vogels verschillen in gevoeligheid voor besmetting en ziekte. Of er wel of geen ziekte optreedt en de ernst ervan, hangt mede af van de vogelsoort, wanneer (op jonge leeftijd of later) en waarmee (variant van parasiet met zwak of sterk ziekmakend vermogen) hij voor het eerst en later (her)besmet wordt. Deze ziekte, in de volksmond het Geel* genoemd, is van oudsher bekend als ziekte van duiven en roofvogels die besmette duiven eten, maar komt o.a. ook voor bij hoenders en zangvogels zoals vinkachtigen en aaseters. Besmetting kan ook aanwezig zijn zonder dat de vogel ziekteverschijnselen vertoont.
In buitenlands onderzoek is bij zomertortels zowel besmetting als ziekte vastgesteld. Onderzoek uit 2017 liet zien dat de parasiet aanwezig was in de krop van 65 van de 70 levende zomertortels die bemonsterd werden in verschillende Europese landen (Marx et al., 2017). Met andere woorden, maar liefst 93% van de onderzochte zomertortels bleek besmet. Een eerder Engels onderzoek uit 2012 liet zien dat alle 25 levend gevangen zomertortels met de parasiet besmet waren en dat dat bij een kwart (7 dieren, waarvan 3 volwassen en 4 jongen) gepaard ging met ziekteverschijnselen (Stockdale et al., 2015). Het kan voorkomen dat vogels ziekteverschijnselen vertonen en na een paar dagen weer herstellen, maar er zijn ook parasiet varianten die de vogel ernstig verzwakken en bijna altijd de dood tot gevolg hebben (Marx et al., 2017).
De vogels raken besmet via onderling contact, het geven van voedsel uit de krop aan jongen, het opeten van een besmette vogel, of inname van besmet voedsel of water op voer- en drinkplaatsen. De Nederlandse zomertortel waarbij trichomonas werd vastgesteld, is afkomstig van een landelijk gelegen, groot erf waar intensief vogels werden bijgevoerd door het uitstrooien van voer op de grond. Hier zijn tot maximaal 7 zomertortels tegelijk gezien. Op deze voerplek waren eerder enkele verzwakte of dode appelvinken aangetroffen.
Internationaal actieplan
Niet alleen in Nederland, maar in geheel West-Europa gaat het met de zomertortels slecht. In Nederland is de omvang van de broedpopulatie met meer dan 90% afgenomen: van 35.000 – 50.000 broedparen in de jaren ’70 van de vorige eeuw tot net iets meer dan 1.000 broedpaar nu (Vogelatlas 2018). Als oorzaken voor de achteruitgang worden onder andere genoemd intensieve (legale) jacht in zuid Europa, het verdwijnen van geschikte nestplaatsen en afgenomen voedselaanbod als gevolg van intensieve landbouw. Uit Engels onderzoek eind jaren ’90 blijkt dat het dieet van zomertortels in de broedgebieden sterk is veranderd. Waar ‘vroeger’ onkruidzaden meer dan 90% van het dieet uitmaakten, maken nu zaden van landbouwgewassen ca. 60% van het dieet uit (Browne & Aebischer, 2003). Het gaat dan vooral om granen en koolzaad. Daarmee samenhangend hebben zich, althans in Engeland, ook grote veranderingen voorgedaan in het soort van plekken waar tortels naar voedsel zoeken, waarbij ze afhankelijker zijn geworden van bijvoorbeeld graanopslagplaatsen, boerenerven en plekken waar vee wordt gevoerd en gemorst graan als voedsel beschikbaar is. Door deze veranderingen in dieet en voedselzoekpatronen is er mogelijk ook meer interactie tussen de verschillende duivensoorten en andere zaadetende vogels. Op die voerplekken komen verschillende vogelsoorten bij elkaar en is de kans op het oplopen van een ziekmakende variant van de trichomonas parasiet via andere vogelsoorten vergroot (Lawson et al., 2018). Omdat de trichomonas parasiet verschillende vogelsoorten kan besmetten en sommige varianten erg ziekmakend zijn, vormt het een bedreiging voor zomertortels, met name wanneer de zomertortelpopulatie erg klein is geworden.
Omdat de zomertortel in heel Europa in zwaar weer verkeert, is in mei 2018 door de Europese Commissie een internationaal actieplan vastgesteld. Als onderdeel daarvan is Vogelbescherming Nederland in 2019 met een bijvoerprogamma gestart. Dit is een tijdelijke noodmaatregel uit het actieplan, bedoeld om tijd te kopen en in de tussentijd aan structurele oplossingen te werken. De zomertortel met trichomonas is aangetroffen op een van de plekken waar in het kader van dit bijvoerprogramma werd bijgevoerd. In Engeland, waar ook een bijvoerprogramma loopt, is er gekeken naar risico’s hiervan met het oog op Trichomonas-besmetting, beschreven in dit blog. De ivm Trichomonas belangrijkste ‘regel’ is om het bijvoeren op een voldoende grote strook (5×50 m) te doen en het voer over de gehele strook gelijkmatig te verdelen. Dit moet voorkomen dat vogels op een kleine oppervlakte ‘samenklonteren’ en overdracht van parasieten kan optreden.
Naar aanleiding van de doodsoorzaak van de door DWHC onderzochte zomertortel, zal Vogelbescherming strenger gaan toezien op het naleven van het bijvoer-protocol.
* De ziekte wordt het Geel genoemd, omdat bij het opensperren van de bek soms een gelige aanslag in de snavelholte is te zien. Dit beeld kan echter ook door andere ziekten, zoals bijvoorbeeld een ‘natte’ pokkeninfectie worden veroorzaakt.
Geraadpleegde bronnen:
Beusekom, R. van. (2013). Onze trekduif legt het loodje. Vogelnieuws 2013-06.
Browne, S.J. & N. J. Aebischer, (2003). Habitat use, foraging ecology and diet of Turtle Doves Streptopelia turtur in Britain. Ibis 145: 572-582.
European Commission, (2018). International Single Species Action Plan for the Conservation of the European Turtle-dove Streptopelia turtur (2018 to 2028). LIFE14 PRE/UK/000002 Project
Lawson, B., Robinson, R. A., Toms, M. P., Risely, K., MacDonald, S., & Cunningham, A. A. (2018). Health hazards to wild birds and risk factors associated with anthropogenic food provisioning. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 373(1745), 20170091.
Marx, M., Reiner, G., Willems, H., Rocha, G., Hillerich, K., Masello, J. F., … & Goodman, S. J. (2017). High prevalence of Trichomonas gallinae in wild columbids across western and southern Europe. Parasites & vectors, 10(1), 1-11.
Nederland, Sovon Vogelonderzoek. (2018). Vogelatlas van Nederland: broedvogels, wintervogels en 40 jaar verandering. Sovon.
Stockdale, J. E., Dunn, J. C., Goodman, S. J., Sheehan, A. J., Sheehan, D. K., Grice, P. V., & Hamer, K. C. (2015). The protozoan parasite Trichomonas gallinae causes adult and nestling mortality in a declining population of European Turtle Doves, Streptopelia turtur. Parasitology, 142(03), 490-498.
Geraadpleegde websites:
British Trust for Ornithology, Green finch, Birdtrends.
DWHC, Ekster met ‘Het Geel’.
DWHC, Zieke en dode groenlingen door het Geel
Sovon, Zomertortel.
The Royal Society for the Protection of Birds (RSPB) blog, Turtle Dove Supplementary Feeding.
Vogelbescherming, Operatie zomertortel,
Vogelbescherming, Protocol bijvoeren zomertortel , operatie zomertortel
