Update kokmeeuwen sterfte

23 maart 2023

Het is intussen duidelijk dat er sprake is van verhoogde sterfte door hoogpathogene vogelgriep (HPAI) onder met name kokmeeuwen. Half februari berichtten het DWHC en partnerorganisaties al over de signalen die hierop wezen (https://dwhc-dev.wp.hum.uu.nl/alert-op-vogelgriep-bij-kokmeeuwen/). Vooral op slaapplaatsen en in broedkolonies kunnen zich kwetsbare situaties voordoen doordat grote aantallen vogels hier dicht opeen verblijven met veel mogelijkheden voor virusoverdracht.

Sinds 15 januari zijn bij het DWHC en Sovon bijna 2.000 dode meeuwen, hoofdzakelijk kokmeeuwen, gemeld. Voor het laten testen op vogelgriep zijn in de periode 1 januari tot begin maart, verspreid over Nederland, 188 meeuwen opgehaald. Hiervan waren 101 meeuwen positief, 29 negatief en zijn er 58 nog in onderzoek (zie tabel 1).

Meeuwensoort	Positief	Negatief	In onderzoek	Totaal
Drieteenmeeuw		7	1	8
Grote mantelmeeuw			1	1
Kokmeeuw	84	19	34	137
Meeuw spec.	12	2	21	35
Stormmeeuw	1			1
Zilvermeeuw	4	1	1	6
Totaal	101	29	58	188

Tabel 1: Vogelgriep testresultaten van meeuwen in de periode 1 januari – 10 maart 2023.

Het merendeel van de opgehaalde en onderzochte vogels betreft (kok)meeuwen, maar daarnaast worden ook andere vogelsoorten opgehaald. In tabel 2 staat het overzicht per soortgroep vermeld. Op kaart 1 staan de positieve vogels per soort weergegeven. Vier positieve slechtvalken en één positieve velduil zijn als schaarse soorten het vermelden waard.

Soortgroep	Positief	Negatief	In onderzoek	Totaal
Aalscholver		6	1	7
Duif		10		10
Eend	1	13	5	19
Gans	5	11	3	19
Kraai	3	9		12
Meeuw	101	27	58	186
Ooievaar	1			1
Ral		5	2	7
Roofvogel	6	11	2	19
Steltloper	7	2	2	11
Uil	1			1
Zwaan	1	14		15
Overig		5	1	6
Totaal	126	113	74	313

Tabel 2: Vogelgriep testresultaten per soortgroep in de periode 1 januari – 10 maart 2023.

*Kaart 1: Locaties van vogelgriep testuitslagen per vogelsoort (positief) of soortgroep (negatief).*

Europa

Niet alleen in Nederland, maar ook in andere Europese landen is verhoogde sterfte door vogelgriep waargenomen. De European Food Safety Authority (EFSA) vermeldt in haar bericht over de vogelgriep situatie van december 2022 – februari 2023 een verhoogde sterfte onder zeevogels, met name meeuwen en dan specifiek de kokmeeuwen (black-headed gull).

Grote kokmeeuwensterfte door HPAI werd vastgesteld in Frankrijk, België, Nederland en Italië. In Zwitserland werd ook grote sterfte onder meeuwen vastgesteld, maar is het onderzoek nog niet afgerond. In onderstaande grafiek uit het EFSA-rapport is in de bovenste grafiek te zien dat momenteel voornamelijk koloniebroedende zeevogels (Colony breeding seabird species) door de vogelgriep worden getroffen. In de middelste grafiek zijn deze koloniebroedende zeevogels per familie weergegeven. In deze grafiek is te zien dat momenteel zo goed als alle positieve vogels tot de Laridae (meeuwen) behoren. In de onderste grafiek zijn de meeuwensoorten uitgesplitst. Van de meeuwen die op soortnaam bekend zijn, betreft het hoofzakelijk de kokmeeuw. De laatste staaf van de grafiek is duidelijk lager, maar dit kan ook het gevolg zijn van het feit dat nog niet alle landen hun gegevens hebben doorgegeven.

Grafiek 1: Verdeling per 2 weken vanaf 26 september 2020 tot en met 13 februari 2023 van het totaal aantal vastgestelde en gerapporteerde positieve HPAI-virus gevallen in Europa bij (a) soortgroepen wilde vogels, (b) koloniebroedende zeevogels, (c) bij meeuwachtigen). Bron: EFSA Journal 2023;21(3):7917

Vogelgriep en mensen

Vogelgriep is een zoönose: een ziekte die kan overgaan van dier op mens. De omgang met dode wilde vogels vergt daarom de nodige hygiënemaatregelen. Op de website van de NVWA staat een handleiding voor medewerkers van de Dierenambulance en de Dierenbescherming voor het opruimen voor dood-gevonden wilde watervogels (Handleiding voor het opruimen van dood gevonden wilde (water)vogels | Voorschrift | NVWA). Ga voor informatie over vogelgriep bij mensen of voor algemene vogelgriepinformatie naar de website van het RIVM (Vogelgriep | RIVM).

Wat te doen bij het vinden van een dode vogelgriep-gevoelige vogel?

Melden voor inzicht in de grootte van de sterfte: U kunt de dode vogel(s) melden op de websites van Sovon, DWHC, of waarneming.nl. Deze meldingen zijn zeer belangrijk, omdat alleen zo inzicht verkregen kan worden in de omvang van de vogelsterfte bij de verschillende vogelsoorten.

Opruimen: Als u wilt dat de vogel wordt opgeruimd, dan moet het gemeld worden bij de beheerder van de locatie waar de dode vogel ligt. Zie voor meer informatie: dwhc-dev.wp.hum.uu.nl/vragen/#opruimen

Melden om vogel te laten onderzoeken: Als u de vogel getest wil hebben op vogelgriep, dan kunt u dit melden bij DWHC (https://dwhc-dev.wp.hum.uu.nl/meldingsformulier/meldingen-voor-insturen/), of Sovon (kies insturen). Omdat het onmogelijk is om alle gemelde vogels op te laten halen voor onderzoek, moet er een selectie worden gemaakt. Om überhaupt voor ophalen in aanmerking te komen, moet aan een aantal eisen worden voldaan:

Het dier is nog geheel intact (mist geen kop, is niet platgereden, etc.)
Het dier moet ‘vers’ dood zijn (gisteren lag het er nog niet, vandaag wel)
Elk individueel dier is hygiënisch dubbel verpakt in 2 plastic zakken
De zakken lekken niet en zijn goed afgesloten
De vogel moet op een postcode-adres kunnen worden opgehaald
Bewaar indien mogelijk de vogel koel totdat deze wordt opgehaald (niet invriezen)

Ook als aan deze criteria wordt voldaan, is het geen garantie dat het dier bij de melder opgehaald kan worden. Op basis van de kleur op de gemeentekaart, de vogelsoort en het aantal gemelde vogels, beslist DWHC of de gemelde vogel wordt opgehaald. De mogelijkheden voor onderzoek worden per e-mail of telefonisch met de melder afgestemd. Als besloten wordt dat de vogel wordt opgehaald, ontvangt de melder een code van DWHC die aan de buitenkant van de plastic zak moet worden vermeld/bevestigd.
De vogels die in het kader van de vogelgriep-monitoring worden opgehaald, gaan rechtstreeks naar het WBVR te Lelystad om daar getest te worden. Bij een negatieve uitslag worden deze dieren niet nader op doodsoorzaak of op andere ziekten onderzocht.

Overige vogels

Voor het melden van overige dood gevonden vogels, zoals merels, mezen, vinkachtigen, etc. geldt qua procedure hetzelfde. Deze vogels gaan voor pathologisch onderzoek naar het DWHC. Overigens worden ook deze vogels groepsgewijs op vogelgriep getest. We trachten (vers) dode roofvogels die niet zijn ingevroren op te halen voor pathologisch onderzoek. Zo werd onlangs bijvoorbeeld duidelijk dat twee sperwers dood waren gegaan door ontstekingen in de bek door een parasiet (https://dwhc-dev.wp.hum.uu.nl/sperwers-ontstekingen-bek-eucoleus-dispar/).

Links voor informatie over vogelgriep

DWHC: Aviaire influenza – Vogelgriep – Vogelpest | Dutch Wildlife Health Centre (DWHC)

GD: Aviaire Influenza (gddiergezondheid.nl)

NVWA: Vogelgriep | NVWA

RIVM: Vogelgriep | RIVM

WBVR: Vogelgriep – WUR

Bron EFSA

EFSA (European Food Safety Authority), ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control), EURL (European Reference Laboratory for Avian Influenza), Adlhoch C, Fusaro A, Gonzales JL, Kuiken T, Marangon S, Stahl K, Niqueux É, Staubach C, Terregino C, Mirinaviciute G, Aznar I, Broglia A and Baldinelli F, 2023. Scientific report: Avian influenza overview December 2022–March 2023. EFSA Journal 2023;21(3):7917, 43 pp. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2023.7917