Ziekte: Tularemie – Hazenpest

Op deze pagina staat eerst algemene informatie over de ziekte. Door te klikken op de groene balk, wordt de onderliggende tekst zichtbaar.
Nieuwsberichten, DWHC-onderzoeksresultaten, documenten en literatuur die betrekking hebben op deze ziekte en op de DWHC-website te vinden zijn, staan onder de algemene informatie weergegeven.

Ziekteverwekker

Tularemie, ook wel hazenpest genoemd, wordt veroorzaakt door de bacterie Francisella tularensis. Er zijn vier verschillende ondersoorten (subspecies) bekend. De meest virulente ondersoort, F. tularensis tularensis (ook wel type A genoemd) komt in Noord-Amerika voor. De ondersoort die in Nederland en veel andere landen van het Noordelijk halfrond is aangetoond, is de ondersoort holarctica (ook wel type B genoemd).

Gevoelige diersoorten

Zeer veel diersoorten kunnen besmet worden met de Francisella – bacterie. De bacterie kan voorkomen bij zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën, insecten en spinachtigen (teken). Wel bestaat er verschil in besmettingspercentages en het effect op de diersoort. Vooral haasachtigen en knaagdieren zijn gevoelig voor besmetting door de bacterie, en sommige soorten spelen mogelijk een rol als reservoir.

Symptomen dieren

Van tularemie verdachte hazen zijn opvallend zwak en apathisch. Ze hebben een schommelende gang en hebben hun natuurlijke schuwheid verloren. De hazen zijn met de handen te vangen. Let op: deze symptomen kunnen ook duiden op een andere ziekte. Bij de uitbraak van hazenpest in Friesland in 2015 werd gemeld dat de hazen ‘dronken’ leken.

Tularemie bij honden en katten

Ook huisdieren zoals honden kunnen met tularemie besmet raken wanneer zij dood gevonden hazen oppakken of aanvreten. In Nederland is een geval bekend waarbij een hond (lichte) ziekteverschijnselen vertoonde na het oplikken van bloed van een besmette haas. Honden zijn veel minder gevoelig voor de hazenpest-bacterie. Als ze worden besmet, zijn de ziekteverschijnselen meestal mild. Symptomen bij de hond zijn een verminderde eetlust gedurende een paar dagen, ze hebben eventueel koorts en zijn minder fit. Een dode haas kan ook een andere ziekte hebben, waar een hond gevoelig voor is. Geef dus nooit slachtafval en/of rauw vlees van een haas aan de hond.

Als een hond ziekteverschijnselen vertoont na contact met een dode, zieke haas, neem dan contact op met de dierenarts. Een dierenarts kan eventueel het bloed laten onderzoeken bij het WBVR (voorheen CVI) te Lelystad.

Het is nog onbekend of katten die in Nederland met dode, besmette hazen in aanraking komen, ziek kunnen worden. In Amerika is hazenpest bij katten beschreven met anorexia, gewichtsverlies en braken. In Amerika komt echter een ziekmakender type van de hazenpestbacterie voor dan in Europa. Het is nog onbekend in hoeverre katten gevoelig zijn voor het bacterietype dat in Europa voorkomt.

Symptomen mensen

Welke symptomen bij de mens ontstaan, zijn sterk afhankelijk van hoe en waar de mens de bacterie binnenkrijgt. Wanneer de besmetting via een (soms onzichtbare) wond plaatsvindt, ontstaat binnen enkele dagen een zweer ter plaatse van de wond en/of een ontsteking van de regionale lymfklieren. Dat zijn bijvoorbeeld lymfeklieren in de elleboog en/of oksel aan de zijde van de aangedane arm, of lies aan de zijde van het aangedane been. Als de bacterie binnenkomt via het eten van besmet voedsel, dan zal de keel in eerste instantie ontstoken raken. Het oog kan gaan ontsteken als de bacterie via de handen in aanraking met het slijmvlies van het oog. De ziekte kan gepaard gaan met koorts. De ziekte is in principe met antibiotica goed te behandelen. Meer informatie over de ziekte bij de mens is beschikbaar op de website van het RIVM (zie externe informatie).

Besmetting mensen

De bacterie is van dier op mens overdraagbaar, maar niet van mens op mens. De meest voorkomende manieren van besmetting zijn:

Via de huid, via een (soms onzichtbare) wond bij direct contact met een besmet dier
Via de huid, via een insectenbeet
Door het eten van niet goed doorbakken besmet vlees. Deze bacterie wordt bij 60 °C gedood, of door het drinken van besmet oppervlaktewater
Door inademing van bacteriën.

Geografische verspreiding

Voorzorgsmaatregelen

samengevat: Ga je het veld in, gebruik dan goede insectenwerende middelen of draag insectenwerende kleding. Draag altijd handschoenen bij contact met dode dieren. Zorg voor goede wond hygiëne door zorgvuldig de wond te desinfecteren en verbindt schaaf- en snijwondjes. Eet alleen goed doorbakken vlees.

Het wordt stellig afgeraden om een ziek uitziend, dan wel dood gevonden haas te villen en rauw aan een huisdier te geven, omdat dit ook tot ziekte kan leiden bij huisdieren.

Puntsgewijs:

Draag altijd wegwerphandschoenen bij het aanraken van zieke of dode dieren en gooi deze na eenmalig gebruik weg.
Was hierna uw handen met zeep en veel water en droog ze goed.
Zorg bij wondjes voor een goede wond-hygiëne door de wond zorgvuldig te desinfecteren en verbind schaaf- en snijwondjes.
Was vóór het eten opnieuw goed uw handen.
Verhit konijnen- en hazenvlees altijd voldoende zodat het gaar is; eet geen rosé gebakken vlees (kerntemperatuur hoger dan 60 °C).
Als de temperaturen nog hoog genoeg zijn voor muggen en/of teken, gebruik dan insectenwerende middelen en/of draag insectenwerende kleding als u het veld in gaat. Dit heeft als bijkomend voordeel dat het ook beschermd tegen teken die bijvoorbeeld de ziekte van Lyme of teken-encefalitis kunnen overdragen.

In sommige gevallen zijn extra beschermingsmaatregelen noodzakelijk:

Als na het ontweiden van hazen of konijnen de karkassen met water worden schoongespoten, zoals in sommige delen van Duitsland heel gebruikelijk is, is het aan te raden een mondkapje met FFP2 filter te gebruiken. Gewone mondkapjes houden de bacterie die tularemie veroorzaakt niet tegen. De fijne nevel die met het spuiten ontstaat, kan besmet zijn met de bacterie en worden ingeademd.

Externe informatie

Onderzoeksresultaten

Rode eekhoorn met tularemie (hazenpest) (07/11/2023)
Hazenpest gevonden in Zuid-Holland (12/04/2021)
Bever met tularemie (hazenpest) in Limburg (04/06/2020)
Hazenpest vastgesteld in drie provincies: Noord-Holland, Overijssel en Limburg (18/11/2019)
Opnieuw hazenpest (tularemie) in Utrecht (30/09/2019)
Opnieuw hazenpest in Overijssel (24/04/2019)
Niet alle hazen gaan dood door hazenpest (13/12/2018)
Opnieuw hazenpest in Limburg (21/11/2018)
Hazenpest in Overijssel (08/11/2018)
Opnieuw hazenpest in Kromme Rijngebied (19/04/2017)
Opnieuw hazenpest (tularemie) in Midden-Nederland (21/10/2016)
Opnieuw hazenpest (tularemie) in Friesland (27/01/2016)
Hazenpest nu ook in Gelderland (16/07/2015)
Zoönosen bij hazen (30/04/2015)
Update hazenpest Friesland (20/04/2015)
Update hazenpest Friesland en Overijssel (30/03/2015)
Hazenpest (tularemie) nu ook in Friesland (26/02/2015)
Tularemie nu ook vastgesteld bij haas in Utrecht (21/05/2014)

Projecten

Bever DWHC speerpuntdier 2023

Overige berichten

Bijzondere gevallen bij rode eekhoorns (01/07/2024)
Beieren: jagers in ziekenhuis door hazenpest (08/11/2018)
Zwitserland: Twee personen lopen tularemie op na buizerd-aanval (28/03/2018)
Duitsland: bever met tularemie. (14/07/2017)
Tularemie in Australië (14/11/2016)
Vijfjarig jubileum Signaleringsoverleg Zoönosen (11/07/2016)
Tularemie (hazenpest) vastgesteld bij twee personen (27/06/2016)
Hazenpest (tularemie) onderzoek gewijzigd (15/01/2016)
Hazenpest in Westhessen, Duitsland (17/11/2015)
Tularemie Zweden (08/09/2015)
Mensen met tularemie door rivierkreeft in Spanje (15/08/2014)

Documenten en Publicaties

Tularemia Transmission to Humans, the Netherlands, 2011–2021. Rijks, J., A. Tulen, D. Notermans, F. Reubsaet, M. de Vries, M. Koene, C. Swaan & M. Maas. Emerging Infectious Diseases 2022 Apr; 28(4): 883–885. https://doi.org/10.3201%2Feid2804.211913
Phylogeographic Distribution of Human and Hare Francisella Tularensis Subsp. Holarctica Strains in the Netherlands and Its Pathology in European Brown Hares (Lepus Europaeus). Koene M., J. Rijks, M. Maas, R. Ruuls, M. Engelsma, P. van Tulden, M. Kik, J. IJzer, D. Notermans, M.de Vries, E. Fanoy, R. Pijnacker, M. Spierenburg, H. Bavelaar, H. Berkhout, S. Sankatsing, R. Diepersloot, K. Myrtennas, M. Granberg, M. Forsman, H.J. Roest & A. Gröne (2019). Front. Cell. Infect. Microbiol., 11 February 2019
Environmental surveillance during an outbreak of tularaemia in hares, the Netherlands, 2015. Janse I. M. Maas, J.M. Rijks, M. Koene, T.Q.J. van der Plaats, M. Engelsma, P. van der Tas, M. Braks, A. Stroo, D.W. Notermans, M.C. de Vries, F. Reubsaet, E. Fanoy, C. Swaan, M.J.L. Kik, J. IJzer, R.I. Jaarsma, S. van Wieren, A.M. de Roda-Husman, M. van Passel, H.J. Roest, J. van der Giessen. Environmental surveillance during an outbreak of tularaemia in hares, the Netherlands, 2015. Euro Surveill. 2017;22(35):pii=30607. https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2017.22.35.30607
Tularemie in Nederland, terug van weggeweest? Koene, M., J. Rijks, M. Maas, M. de Rosa, E. Broens, P. Vellema, M. Engelsma, R. Pijnacker, E. Fanoy, D. Notermans, P. vd Tas, J. vd Giessen, A. Gröne & H.J. Roest. (2015) Tijdschrift voor Diergeneeskunde 2015, 140(8): 23-27.
Meer hazenpest in Nederland? Tularemie, een opkomende zoönose. M. Montizaan (2014). Zoogdier 2014, 25 (4): 4-6
Tularaemia in a brown hare (Lepus europaeus) in 2013: first case in the Netherlands in 60 years. Rijks J.M., M. Kik, M.G. Koene, M.Y. Engelsma, P van Tulden, M.G. Montizaan, T. Oomen, M.A. Spierenburg, J. IJzer, J.W. van der Giessen, A. Gröne & H.J. Roest. (2013). Euro Surveill. 2013 Dec 5;18(49). pii: 20655.